Ar bererindod i Langelynnin

Rydw i wedi bod eisiau mynd i weld Eglwys Llangelynnin ers blynyddoedd, a gan fod y bobol tywydd wedi gaddo chydig o haul dros benwythnos y Pasg, a finna angen danfon y fechan i ddal trên yng Nghyffordd Llandudno ben bore Sadwrn, dyma drefnu taith fach.

Parcio ar gyrion Coed Parc Mawr, un o safleoedd Coed Cadw ger pentref Henryd, Dyffryn Conwy, a chael croeso braf gan gôr o adar yn canu, a dau neu dri ceiliog siff-saff, yn ôl yng Nghymru ar ôl taith hir o’r Affrig ymysg yr amlycaf ohonyn nhw. Dyma warchodfa sy’n werth ymweld â hi, hyd yn oed os nad ydych eisiau dringo allan ohoni tua’r eglwys a mynydd Tal-y-fan uwchben. Mae rhwydwaith o lwybrau trwy’r coed, a gwybodaeth ar yr arwydd ger y fynedfa am eu hyd a pha mor serth ydyn nhw ac ati. 

Ar ddiwedd Mawrth roedd ardaloedd o lawr y goedwig yn garped trwchus o ddail craf y geifr (neu garlleg gwyllt), ac mewn ambell le llygad Ebrill, briallu a blodyn y gwynt. Dros fy ysgwydd dwi’n clywed gwich cyfarwydd ac yn troi i wylio dringwr bach yn hel ei fol ar fonyn hen dderwen. Un o adar preswyl coedwigoedd Cymru ydi hwn, yma trwy’r flwyddyn efo ni, yn dilyn llwybr droellog i fyny boncyff yn chwilio am bryfetach yn y rhisgl. O gyrraedd y brig mae’n hedfan i waelod y goeden nesa a dechrau eto- crafangau mawr ei draed a’i big hir cam yn edrych yn ddigri braidd, fel petaen nhw’n wedi eu benthyg gan adar eraill. 

Wrth imi fwrw ymlaen daw’n amlwg fod llawer o waith ar y gweill yma i deneuo’r hen goed conwydd ar y safle a’i hadfer yn araf bach i fod yn goedwig llydanddail unwaith eto. Lle mae’r haul yn dod trwy’r canopi, mae’r goedwig yn ferw o gacwn a gwenyn a phryfaid, a’r mwyaf diddorol o’r rhain y tro hwn ydi’r wenynbryf, neu’r bee-fly. Fel pelen o fflyff, efo’i dafod hirsyth allan yn barhaol o’i flaen, mae’n edrych yn ‘ciwt’ iawn, ond mae ganddo ochr dywyll i’w fywyd hefyd! Mae’r wenynbryf benywaidd yn hofran ger mynedfa nyth gwenynen durio (mining bee) ac yn fflicio’i hwyau i mewn. Ar ôl deor mae’r larfau yn bwyta wyau ac epil y wenynen.

Wrth gyrraedd llwybr y plwyfolion rhaid troi tua’r mynydd ac allan o gysgod y coed, rhwng dwy wal gerrig drawiadol. Dwi’n cael cwmni dryw bach sy’n dweud y drefn am imi dorri ar ei heddwch, a bwncath yn mewian uwchben. Mae’r rhan yma o’r llwybr ar Daith Pererin Gogledd Cymru o Dreffynnon i Enlli, a chyd-ddigwyddiad oedd imi weld pennod gyntaf cyfres y BBC ‘Pilgrimage’ ar ôl cyrraedd adref y diwrnod hwnnw, efo criw o selebs (medden nhw) yn ymweld â Llangelynnin.  

Daw’r eglwys i’r golwg ac mae’n werth pob eiliad o ddringo i gyrraedd lle mor arbennig. Trwy lwc, does neb arall yma a hyfryd ydi cael oedi i fwynhau’r awyrgylch am ennyd a gwerthfawrogi’r olygfa, cyn crwydro’r fynwent hynafol ac eistedd ar y fainc garreg ar lan Ffynnon Celynnin. Yn y 12fed ganrif adeiladwyd yr eglwys sydd yma heddiw ond mae siap y fynwent yn awgrymu fod y safle’n bwysig hyd yn oed cyn y 6ed ganrif pan ymsefydlodd Celynnin yma. Mae’r tirlun yma’n frith o olion archeolegol: yn fryn-gaerau a chromlechi, cytiau crwn a meini hirion lle bynnag yr edrychwch, a dwi yn fy elfen!

Ar ôl bysnesu tu mewn i’r eglwys, dwi’n dilyn y llwybr heibio Craig Celynnin, gan fwynhau cân clochdar y cerrig o lwyn eithin, a chorhedydd y waun yn trydar wrth barasiwtio o’r awyr las uwchben. O gyrraedd siambr gladdu a bryn-gaer Caer Bach gallwn weld ymhell i fyny Dyffryn Conwy rwan yn ogystal ag allan i’r môr. 

Mae’r Carneddau dal dan eira, ac wrth i’r haul fynd dan gwmwl mae’r gwynt yn fy atgoffa fod angen côt a het o hyd, er i’r haul blesio dros dro. Daeth amser i droi am yn ôl, ond mae digon o reswm i ddod y ffordd hyn i grwydro eto’n fuan.

siff-saff            chiffchaff            
craf y geifr        ramsons/wild garlic    
llygad Ebrill        lesser celandine        
briallu            primrose
blodyn y gwynt        wood anemone

dringwr bach        treecreeper
gwenynbryf        bee-fly
clochdar y cerrig    stonechat
corhedydd y waun    meadow pipit
- - - - - - - - - - - - 

Ymddangosodd yn wreiddiol* yng ngholofn Byd Natur Yr Herald Cymraeg (Daily Post),4ydd Ebrill 2024. (*Dan y bennawd 'Man Pererindod')

Titw Tomos Las a Bluetooth

Cyn mentro at y blwch nythu ar wal y cwt acw, mae’r titw tomos las yn canu’n bryderus o’r goeden helyg tu draw i ffens derfyn yr ardd. Ymhen hir a hwyr, mae’n gwibio o fanno i’r goeden gelyn gyferbyn â’r cwt, ac aros eto. Edrych o’i gwmpas rhyw ‘chydig; gwylio; gwrando’n hir. Yn betrus mae’n symud cam yn nes eto: i’r lein ddillad y tro hwn, lathan yn unig o’r twll crwn ym mlaen y bocs pren. Ydi o am fynd amdani..? Na! Yn ôl i’r gelynnen aeth o am ychydig funudau o wylio gofalus eto, yn gyndyn i ymrwymo, a finnau’n gwylio o ffenast y gegin, yn annog a diawlio bob-yn-ail.

Y blwch nythu ar wal y cwt, a murlun aderyn egsotig iawn yr olwg gan un o’r genod

Mae’r blwch nythu’n newydd sbon. Ei siap yn wahanol, ei liw’n wahanol. A tydi’r titw ddim yn siwr be i’w wneud efo fo. Wyddwn i ddim os ydi hwn yn un o’r pâr a nythodd yn yr hen flwch, llynedd, ond mae’n bosib, gan bod titws tomos las yn driw i’w lleoliad nythu nhw o flwyddyn i flwyddyn. O chwilio’n sydyn ar y we, mae’n debyg fod titws yn byw am tua tair blynedd fel arfer, er bod cofnodion am rai a fodrwywyd sy’n ddeg ac unarddeg oed.

Dair, bedair gwaith, mae’r titw’n dilyn yr un drefn- o’r goeden gelyn i’r lein ddillad ac yn ôl. Yna, o’r diwedd yn hedfan o’r lein i dwll y blwch, a dwi’n dal fy ngwynt... Ond er taro’i ben yn gyflym i mewn, tydi o ddim yn mynd amdani, a ‘nôl a fo i ddiogelwch y goeden! Yn y pendraw, rhoi’r ffidil yn y to wnaeth o a diflannu dros y ffens, heibio’r helygen ac i’r goedwig. Dydd Sul oedd hynny, a welis i mohono wedyn, ond dwi’n mawr obeithio y bydd pâr yn cymryd at y blwch newydd eleni. 

Fel wnes i son yn y golofn yn Ionawr bu llawenydd am ychydig eiliadau un gwanwyn wrth imi weld ceiliog gwybedog brith ar y blwch nythu yn bysnesu ar ôl cyrraedd yma o Affrica. Mi fyswn i wedi gwirioni gweld nythiad o wyau glas bendigedig yr adar trawiadol hynny yma, ond roedd titws eisoes wedi dechrau dodwy yno. Am rai blynyddoedd wedi hynny mi fum yn rhoi corcyn yn y twll trwy fis Mawrth, i gadw’r blwch yn wag nes oedd y gwybedogion wedi cyrraedd Cymru, ond titws oedd y cyntaf i’r felin bob tro ‘run fath!

Cafwyd dipyn o gyffro flwyddyn arall wrth i wenyn meirch hawlio’r gofod dros dro, cyn i mi eu perswadio i symud ymlaen trwy dynnu’r caead a rhedeg nerth fy nhraed i’r tŷ!

Y blwch nythu newydd yma ydi’r un a soniais amdano o’r blaen, efo camera ynddo. Ar ôl edrych ymlaen yn arw at osod y blwch, buan iawn y daeth yn amlwg nad hawdd fyddai medru gwylio lluniau byw o adar yn adeiladu nyth, dodwy wyau, a magu cywion. Er bod awgrym yng ngwybodaeth y camera ei fod yn gweithio trwy gyswllt Bluetooth, y gwirionedd ydi mae dim ond cyswllt wi-fi wnaiff y tro. Ac wrth gwrs, mae’r cwt rhy bell o’r tŷ a’r wi-fi ddim yn cyrraedd! Y gobaith wedyn oedd byddai modd creu cyswllt hotspot ar y ffôn, ond methu fu fy hanes- mae fy mhlant wedi gadael ein nyth ni a neb adra i helpu eu tad efo’r dechnoleg! Er mwyn cael llun o gwbl felly (heb orfod gwario ar offer ychwanegol), mae’n rhaid i mi redeg estyniad llinell ffôn ac estyniad trydan i roi’r hyb band-eang yn yr ardd dros dro. Poen braidd, ond o leiaf mae’n gweithio, a’r unig beth sydd ei angen rwan ydi adar i weld y blwch newydd fel lle addas a diogel i symud i mewn. Dwi’n byw mewn gobaith!

Y llun cyntaf o du mewn i’r blwch newydd

Titw tomos las       blue tit
Gwybedog brith     pied flycatcher
Gwenyn meirch     wasps
- - - - - - - - - - - - 

Ymddangosodd yn wreiddiol* yng ngholofn Byd Natur Yr Herald Cymraeg (Daily Post),14eg Mawrth 2024. (*Dan y bennawd 'Amheus o'r Blwch')

 

Boda a Broga

Dim ond hanner esgus oeddwn i angen i adael clydwch y tŷ i grwydro ar un o weunydd mwyaf Meirionnydd ddechrau’r wythnos. Roedd llygedyn o awyr las rhwng haenau o gymylau yn ddigon i’m denu fi allan ar ôl dyddiau o dywydd gwael eto! Dwi’n hoff iawn o fynd i’r un lleoliad ynghanol ardal fawr wyllt a chorsiog, tua diwedd Chwefror, er mwyn gwrando ar gân hyfryd yr ehedydd a chael teimlo fod y gwanwyn ar ei ffordd eto. 

Mae digon o son wedi bod ar grwpiau facebook y naturiaethwyr Cymraeg -Cymuned Llên Natur a Galwad Cynnar- am grifft llyffant, ac mi welais i grifft mewn pwll gerllaw tua bythefnos yn ôl, ond yr ehedydd sy’n fy nghynhyrfu i fwyaf yr adeg yma o’r flwyddyn.

Wrth drafod efo cyfeillion mi ddois i sylwi nad ydi’r gair ‘grifft’ yn gyfarwydd i bawb; ‘jeli llyffant’ oeddan ni’n ddweud wrth dyfu i fyny, a dyna mae llawer yn dal i’w ddweud heddiw. Difyr ydi nodi fod y gair llyffant yn golygu toad mewn ambell ardal, ond frog ydi llyffant i mi. Mi wnaeth panel enwau Cymdeithas Edward Llwyd son am “yr enw a barodd y drafferth fwyaf”, wrth gyhoeddi ‘Creaduriaid Asgwrn-Cefn’ -y llyfr cyntaf yn y gyfres wych ar ‘Enwau Creaduriaid a Phlanhigion’ ym 1994. 

Cyfaddawdu wnaethon nhw trwy roi llyffant melyn yn enw safonol ar frog (Rana temporaria) a llyffant dafadennog fel enw safonol ar toad (Bufo bufo) ond derbyn fod dim angen gorfodi neb i newid eu harferiad lleol. Efallai eu bod nhw’n dal i ddadlau mewn ystafell fyglyd yn rhywle os ddyliwn ni i gyd alw milk yn llefrith ‘ta llaeth, ond stori arall ydi honna!

Ta waeth, mi ges i wledd o ganu’r ehedydd ar y waun. Does dim byd gwell i godi calon na sefyll yn gwrando ar drydar bywiog a di-ben-draw ceiliog ehedydd, dau ohonyn nhw yn yr achos yma, rhywle uwch eich pen, wrth glochdar tiriogaeth a chwilio am gymar. Roeddwn yn dilyn dau lwybr ar draws sgwaryn 1km yn fan hyn ar gyfer yr Arolwg Adar Magu (Breeding Bird Survey) yn y 1990au ond am ryw reswm rhoddwyd y sgwâr i rywun arall ar ôl pum mlynedd a chynnig lle newydd i mi; llyncu mul wnes i mae gen’ i ofn! Ond roeddwn wedi dod i adnabod yr ardal arbennig yma, ac mi fum yma bob blwyddyn yn mwynhau gwrando ers ymhell dros ugain mlynedd. Y cyfnod brafiaf mae’n siwr oedd y blynyddoedd hynny pan oedd y plant efo fi, a phawb am y gorau i fod y cyntaf i weld lle’n union oedd yr ehedydd; smotyn bach tywyll yn uchel, uchel yn yr wybren.

Er fod cwmwl ar y copaon i gyd, roedd bysedd yr haul yn torri trwodd yn achlysurol. Serch hynny roedd gwynt main yn chwipio ar draws y tir gwlyb, a’r brwyn a glaswellt y gweunydd yn chwifio fel tonnau yn symud ar draws y tirlun o’m blaen. Roedd llen o law yn y pellter yn bygwth dod tuag ataf, felly mi droiais i gychwyn yn ôl am adra, a gweld ceiliog boda tinwyn! Rhaid oedd aros ychydig eto felly i wylio’r aderyn ysglyfaethus trawiadol yma’n torri cyt yn ei blu llwyd, du a chlaer wyn. Am eiliad meddyliais mae gwylan y môr oedd o wedi colli ei ffordd, ond o graffu’n nes mae’n amhosib cam-gymryd hwn am aderyn arall. 

Boda tinwyn- llun gan lywodraeth Ynys Manaw CC BY 2.0

Son am wefr cael ei wylio mor agos, yn hwylio dros y grug, prin yn rhoi curiad i’w adenydd. A mwya’ sydyn, daeth iâr i ymuno â fo, a hithau hefyd yn hedfan yn isel dros y rhos, a’i phen ôl gwyn yn amlwg iawn yn erbyn gweddill ei phlu brown. Ymhen ychydig funudau, roedd y ddau wedi mynd dros orwel ac o’r golwg, a welais i mohonyn nhw wedyn. Er bod eu niferoedd wedi cynyddu yng Nghymru ers y nawdegau, dim ond 30-40 pâr sydd yma (Cymdeithas Adaryddol Cymru 2021) ond mae’n sefyllfa wello lawer nag yn Lloegr, lle mae erlid anghyfreithlon dal yn felltith yn anffodus.

Adref amdani am banad, yn fodlon fy myd, ac i synfyfyrio am wanwyn braf.

Ehedydd -skylark
Grifft llyffant -frogspawn
Brwyn -rushes
Glaswellt y gweunydd -purple moorgrass
Boda tinwyn -hen harrier
- - - - - - - - - - - 

Ymddangosodd yn wreiddiol yng ngholofn Byd Natur Yr Herald Cymraeg, yn y Daily Post, 22ain Chwefror 2024 (Dan y bennawd 'Llyffant ta Broga?').

 

Tra Bo Hedydd, mis Mawrth 2013

Crwydro'r Bannau

Hyd yn oed cyn cychwyn am y bwlch, roedd y gwynt yn rhuo a chymylau duon yn hel yn y pellter. Roeddwn i lawr ym Mynwy wythnos dwytha, rhwng stormydd Isha a Joslyn ac wedi trefnu crwydro dipyn ym mryniau dwyrain Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog. 

Mi anelais yn gyntaf am Fynydd Llangatwg a Gwarchodfa Natur Craig y Cilau. Mae clogwyni’r Darren, Darren Cilau, Disgwylfa, a Chraig y Cilau yn drawiadol iawn, a dwi wedi eu hedmygu o’r A40 wrth yrru heibio sawl gwaith. Braf cael mynd yno o’r diwedd, gan barcio ar Ffordd yr Hafod; ffordd gul, serth, droellog uwchben pentref Llangatwg.

O fewn dau funud o gychwyn cerdded, mi oeddwn yn gwylio haid o socanod eira (fieldfares) yn gwledda ar yr aeron cochion sy’n dal yn amlwg iawn ar sgerbydau gaeafol y coed drain gwynion (hawthorn). Doniol oedd gwylio’r adar yn glanio ar frigyn a hwnnw’n symud yn y gwynt, gorfod sadio’u hunain cyn medru pigo’r ffrwythau; eu traed yn siglo ‘nôl-a-mlaen odditanynt a’u cyrff yn llonydd, gan fy atgoffa o rywun yn cerdded ar raff! 

Dyma aderyn prydferth. Daw i Gymru o Sgandinafia bob gaeaf i chwilio am fwyd. Mae’n rhannu rhai o nodweddion ei gefnder, y brych coed (mistle thrush): ei fol brith er enghraifft, ond yn sefyll allan yn drawiadol efo’i ben a’i ben-ôl llwydlas a mwy o goch yn ei blu brown. Wrth i mi nesáu mae pob un yn codi o’u canghennau a hedfan i ffwrdd gan ddweud y drefn yn swnllyd efo galwad sy’n swnio i mi fel cnociwr drws blin!

Wrth i mi godi o’r bwlch rhwng dau glogwyn i’r llwyfandir agored, fi oedd yn cael trafferth aros ar fy nhraed yn y gwynt, ond mi rois fy mhen i lawr a thynnu fy het yn dynnach dros fy nghlustia a gyrru ymlaen. Roedd croesi’r gweundir eang o dwmpathau glaswellt y gweunydd (purple moorgrass) yn waith caled ond yn werth yr ymdrech gan fod cymaint o nodweddion archeolegol difyr ar ben Tŵr Pen-cyrn. Yn ôl Ymddiriedolaeth Archeolegol Clwyd Powys, bu brwydr yno yn yr wythfed ganrif rhwng Rhodri Molwynog -brenin y Brythoniaid- a’r Sacsoniaid. Mae’r mynydd hefyd yn frith o garneddi claddu o’r oes efydd; a llawer o olion trin y cerrig calch o bob oes, yn llyncdyllau ac odynnau, cyn i’r chwareli mwy modern ddatblygu i ddwyn cerrig o’r clogwyni islaw. 

O’r copa mae’n bosib gweld dau wahanol fyd bron. Tua’r de mae cymoedd diwydiannol Gwent, ardal y glo a’r gwaith haearn, caledi cymdeithasol a sosialaeth. I’r gogledd, tir amaeth cyfoethog y tywodfaen coch, trefi marchnad llewyrchus Y Fenni a Chrughywel ac etholaethau ceidwadol Brycheiniog a Mynwy.

Ond roedd yn rhy oer i sefyllian, felly mi ddilynais lwybr arall i lawr, heibio cwt crwn o’r enw Hen Dŷ Aderyn, nes cyrraedd yn ôl at ymyl y tarenni, a’r gwynt o’r tu ôl i mi wedi bod yn gymorth i’r cerdded y tro hwn. Roedd yr haul dal yn weddol isel yn y de-ddwyrain, ac ar draws dyffryn Wysg i’r gogledd roedd enfys fendigedig yn ymestyn o Fynydd Troed i Ben-y-fâl. Uwch fy mhen, cigfran yn hongian ar y gwynt heb symud fawr ddim, ac oddi tanaf bwncath yn cylchu dros goedwig Cwm Onneu Fach.

Tydi Ionawr ddim yn fis da i gymryd maintais lawn o gyfoeth botanegol Craig y Cilau, lle mae clogwyni calchfaen mwyaf Cymru yn gartref i flodau Arctic-Alpaidd a rhedynnau prin. Mae yno hefyd nifer o fathau prin o goed cerddin (whitebeam), tair ohonyn nhw yn tyfu’n unlle arall ar y ddaear heblaw’r Bannau. Rhywle arall i’w ychwanegu i’r rhestr o lefydd i ddychwelyd iddyn nhw yn y gwanwyn felly!

 

Trwy lwc, mi gadwodd yn sych trwy’r dydd -nes cyrraedd ‘nôl i’r cerbyd, a phan ddaeth y glaw a’r cenllysg mi es am fy mywyd i lawr i Eglwys y Santes Fair yn Y Fenni, a rhyfeddu at y ffenest newydd hardd yno, uwchben eu prif drysor, cerflun derw canoloesol o Jesse, tad Dafydd Frenin. Gwledd o liw sy’n cynnwys lluniau hyfryd o fywyd gwyllt a phlanhigion llesol, fel y wermod wen ac eurinllys, cacynen a gwyfyn (feverfew, StJohn’s wort, bumblebee, moth). Lle hyfryd iawn i ymochel am ennyd cyn chwilio am baned cynnes yn y dref!
- - - - - - - - - - - - 

Ymddangosodd yn wreiddiol* yng ngholofn Byd Natur Yr Herald Cymraeg (Daily Post),1af Chwefror 2024.

*Heb y ddau lun gyntaf

Blwyddyn Newydd, Camerâu Newydd

A dyna ni. Daeth gwyliau’r nadolig i ben; rhestrwyd addunedau i’w torri eto; rhoddwyd y tinsel ‘nôl yn yr atig; a bu’n rhaid dychwelyd i’r gwaith. Ba hymbyg!

A dweud y gwir, dwi’n ffodus iawn i fedru dweud fy mod yn mwynhau fy ngwaith, ar y cyfan. Bysa rhai yn dadlau mai dim ond surbwch fyddai’n cael trafferth codi o’r gwely i fynd i reoli gwarchodfeydd natur! Mae’n fraint i fod yn onest, yn enwedig ar ddyddiau barugog, braf, fel yr wythnos yma.
Un o’r pethau sydd wedi fy nghynhyrfu yn barod eleni ydi canfod fod tylluan wedi bod yn clwydo yn un o’r adeiladau ar safle dwi’n reoli ym Meirionnydd. Nid fy mod i wedi gweld y dylluan, ond fod dyrnaid o bellenni ar lawr o dan y distyn lle mae’n amlwg yn eistedd i dreulio ei fwyd ar ôl hela. Dyma’r peli bach o ffwr ac esgyrn sy’n dod yn ôl i fyny ac yn cael eu poeri allan ychydig oriau ar ôl i’r dylluan lyncu llygoden yn gyfa. 

Yn ôl maint y pellenni, mae’n debyg iawn mae tylluan wen (barn owl, Tyto alba) sydd dan sylw yn hytrach na thylluan frech (tawny owl, Strix aluco), ac mi ydw i wedi hel rhai ohonyn nhw i’w datgymalu a’u harchwilio dros y penwythnos. Byddaf wedyn yn medru cymharu esgyrn, a phenglogau yn arbennig, a gweld pa lygod fu’r dylluan yn fwyta.

Mae’n bosib gweld tylluan wen yn hela yng ngolau dydd- ben bore neu wrth iddi fachlud, a dwi wedi llwyddo i wylio’r olygfa wefreiddiol hynny mewn llefydd eraill, ond mae’n amlwg nad ydw i wedi codi’n ddigon cynnar, nac aros yn ddigon hwyr i’w weld ar y warchodfa yma. Heb os mae yma ddigon o gynefin ar gyfer eu hoff fwyd, llygod pengrwn coch (bank vole, Clethrionomys glareolus), sef glaswellt bras a gweundir. 

Yr hyn dwi wedi ei wneud rwan ydi gosod camera maes yn yr adeilad er mwyn medru cadarnhau pa dylluan sydd yno. Bydd y camera yn tynnu lluniau, ddydd a nos, o unrhyw beth fydd yn symud o fewn ei olwg yn yr adeilad ac mi af yn ôl mewn ychydig ddyddiau i weld be ddaliwyd ar gof a chadw.

Mi rannaf newyddion am yr esgyrn ac -os ydi’r camera wedi gweithio- llun neu ddau efo chi y tro nesa.
Rhaid i mi bwysleisio’n fan hyn, petae hi’n dymor nythu (gall hynny fod mor gynnar a mis Mawrth), mi fyddai’n anghyfreithlon i mi darfu ar dylluanod gwyn heb drwydded, gan eu bod ar Gofrestr 1 o adar dan warchodaeth yn Neddf Bywyd Gwyllt a Chefn Gwlad 1981. Fel mae’n digwydd, nid oes silff digon llydan yn yr adeilad hwn fyddai’n addas i dylluanod ddodwy a magu cywion arni, a gan fod blychau nythu pwrpasol mewn sawl sgubor a beudy yn y dyffryn, dwi ddim yn meddwl y byddaf yn gosod un yma heb yn gyntaf holi cydweithwyr sy’n arbenigo mewn ecoleg yr aderyn. Mae ein hadeilad ni yn le da i wenoliaid nythu bob haf a gan fod adeiladau amaethyddol yn aml yn cael eu haddasu’n gartrefi neu’n unedau gwyliau mae’n braf cael sicrhau safle parhaol i wenoliaid hefyd. 

Rhywbeth arall cyffrous o ddyddiau cynta’r flwyddyn ydi’r anrheg brynais i mi fy hun, sef blwch nythu efo camera mewnol, ar gyfer yr ardd acw. 

Bydd yn rhaid i mi fynd ati rwan i ddarllen y cyfarwyddiadau a’i roi at ei gilydd cyn y gwanwyn, er mwyn i mi gael rhannu lluniau a newyddion efo chi o dro i dro trwy’r tymor nythu! Titw tomos las (blue tit) sy’n nythu yn y bocs sydd ar ochr ein cwt fel rheol, efo un eithriad tua degawd yn ôl, pan gafodd titws mawr (great tit) eu traed dan y bwrdd gyntaf. Dro arall, bu cynnwrf mawr pan welais geiliog gwybedog brith (pied flycatcher) yn cymryd diddordeb yn y blwch, ond er mawr siom, troi ei gefn wnaeth o ac anelu am y goedwig dderw gyferbyn; welsom ni ddim un yn yr ardd wedyn. 

Pa bynnag adar fydd yn dewis nythu yn y blwch newydd, edrychaf ymlaen yn arw am dymor nythu  2024. Blwyddyn newydd dda a gwyllt a chyffrous i bob un o ddarllenwyr Yr Herald Cymraeg hefyd!

- - - - - - - - - - - - 

Ymddangosodd yn wreiddiol* yng ngholofn Byd Natur Yr Herald Cymraeg (Daily Post),11eg Ionawr 2024. (Dan y bennawd 'Edrych Ymlaen')

*Dan y bennawd 'Edrych Ymlaen'